Osmanlı’dan günümüze, okulda görülen o dönem savaşları dışında sanatsal ve usta çırak ilişkisine dayalı meslekler neredeyse kalmadı. Zamanın hızlı tüketen ruhunun bunda etkisi ise malum. Fakat buna rağmen bize üretmeyi, yavaşlığı ve emeği gösteren sanatlar da hızlı zamana rağmen devam ediyor. Bunun örneklerinden bir tanesi de geleneksel ebru sanatı…
Ebru sanatı, Orta Asya’dan geldiği varsayılan ve günümüze kadar varlığını sürdüren, suyun üstünde resim yapılan ve terapi işlevi gören bir sanat. Biz de bu sanata gönül vermiş, bunun eğitimini veren, Kültür Bakanlığı bünyesinde çalışmış, Odunpazarı’nda bulunan Suda Sanat Atölyesi ebru sanatçısı Berrin Koşay ile konuştuk. Koşay, geleneksel ebru sanatının dününü, bugününü, yapılışını ve önemini anlattı.
Kendinizden bahseder misiniz? Ebru sanatına nasıl başladınız?
Eskişehirliyim ve Geleneksel el sanatları mezunuyum. 2004’te Odunpazarı bünyesinde 1 buçuk yıl geleneksel el sanatları kursu verdim. Profesyonel anlamda ise 2008’den Kültür Bakanlığı ebru sanatçısıyım. Antalya, İstanbul, Ankara ve Eskişehir olmak üzere çeşitli illerde ve yurtdışında bu alanda çalışma yaptım, sergi açtım. 5 buçuk yıldır şu an ki yerim Odunpazarı Kırım Kültür Evi’nin altında çalışmalarımı sürdürüyorum. Okullarda ve kendi atölyemde ebru yaptırmaya gidiyorum.
OSMANLI’DA BU SANATLA UĞRAŞANLARA KÜLÇE ALTIN VERİLİRMİŞ
Ebru sanatının tarihçesini anlatır mısınız?
Geleneksel Türk ebru sanatı, asırlık bir sanat… Kesin bir tarihi olmamakla beraber Orta Asya’dan Osmanlı’ya geçtiği varsayılıyor. Günümüzde bazılarınca her ne kadar heveslik olarak bakılsa da Osmanlı’da, özellikle hattatların yaptığı ebru sanatı, çok önemli görülürdü. Öyle ki yaptıkları ebru sanatı için sanatçılara külçe külçe altın verilirmiş. 1995’te ülkemizde yok olmaya yüz tutmuşken Mustafa Düzgünman adlı bir kişi bu sanatı tekrar canlandırmış.
EBRU SANATINDA EN ÖNEMLİ MADDE SIĞIR ÖDÜDÜR
Ebru sanatının çeşitleri nelerdir?
Klasik ebrular laleli ebru, gelgit ebru, çiçekli ebru, taraklı ebru, yazılı ebru, battal ebru ve neftli ebru şeklindedir. Yine neftli ebruda neft malzemesi kullanılarak resme üç boyutlu özellik kazandırılıyor. Battal ebruda suya düşen damlalar özgür bırakılıyor ve hiçbir renk birbirine karışmaz; bu sanat, ebrunun temelini oluşturuyor. Bir ebru zaten bir kere yapılır, bir daha aynısı yapılamaz.
Kullandığınız malzemeler ve hazırlama süreci nasıl oluyor?
Ebru sanatıyla uğraşan herkes kendi malzemesini kendi yapıyor. Yani kullandığımız malzemelerin hiçbiri hazırda satılmaz, biz kendimiz alıp hazırlıyoruz. Bu süreç de kısaca şöyle: boyayı hazırlarken çamur halindeki toprak iki mermer arasında ezilir, daha sonra sığır ödü, toprak ve suyla birleştirerek bir ay bekletmeye bırakılır ve süt kıvamına gelir. Bir ay bekletilen boya, kitreyle birlikte ebru teknesine karıştırıp damlatmayla renk ayarı yapıyoruz. Malzemelerden bahsedecek olursak; fırçalar, bunlar at kılından yapılıyor. Boyalarımız toprak ve bitkiseldir, suyun üzerinde şekil vermeyi ise bız denen bir araçla yapılıyor. Ebru sanatında, boyaların içinde en önemli madde sığır ödüdür veya öt sıvısıdır.
EBRU SANATI GELENEKSELDİR
Geleneksel ile modern ebru sanatı arasındaki fark nedir?
Asıl sanat geleneksel olanıdır. Çünkü kullanılan fırçalar, boyalar ve diğer malzemeleri tamamen geleneksel bir araçlarla yapılıyor. Modern denecekse ise yapılan iş değil, desenin içeriği modern olabilir. Örneğin son dönemde çağa uygun soyut anlayışın ebru sanatında da karşılığı, soyut ebru sanatı denebilir. Ben de soyut ebru sanatıyla uğraşıyorum.
İnsanların ebruya ilgisi nasıl?
Ebru sanatı anlık uğraşılan ve emeğinin sonucunu görebileceğiniz bir sanat olduğu için, yine okullarda seçmeli ders ve resim dersinde zorunlu olarak gösterilmeye başlandığı için günümüzde yetişkinler, çocuklarının öğrenmesini çok önemsiyorlar. Ama tabii teknoloji çağı ve çocuklar sabırsız olduğu için pek odaklanmıyorlar. Belki bu sanatla uğraşanların yüzde yirmisi ancak devamlılığı sağlar çünkü her şey çok hızlı tüketiliyor.
PROFESYONEL EĞİTİM ŞART
Bu sanata başlayacaklara ne önerirsiniz?
Hobi olarak uğraşmak istenirse hazır boyalar var, onlarla çalışabilirsiniz ama bir süre sonra tat vermemeye başlar ve sıkılabilirsiniz ama bu işi gerçekten yapmak isteyenler mutlaka profesyonel anlamda eğitimini almalı. Gerçekten bu işi öğrenmek isterseniz de en az 1,5 yıl en fazla 3 yıl zaman alır ama bu bir sanat olduğu için bunun bir sonu yok.
Son olarak, gerçekten bu sanatı öğrenmek gerekiyor çünkü bu bizim kültürümüzün bir parçası ve sanat bakış açısının insanın insana ve doğaya bakışını, içindeki sevgiyi ortaya çıkardığı için de ayrıca önemli.