Haber Kaynağı Manşet Gazetesi 

Söyleşi: Tuğba Koçal

Yenilenebilir enerji kaynakları, son dönemde oldukça dikkat çeken ve ilgi gören bir konu. Bunlar arasında en dikkat çekeni kuşkusuz  Güneş Enerjisi Santralleri (GES). Güneş Enerjisi Santrali’ni bilimsel verilere ve kriterlere uygun olan noktaya kurmak ise büyük önem taşıyor.

Bu konuda önemli bir çalışmaya imza atan Jeoloji Yüksek Mühendisi Prof. Dr. Can Ayday ve ekibi, Eskişehir’in güneş enerjisi santralleri için potansiyel alanlar haritasını oluşturdu. Şimdi sıra GES için belirlenen en uygun bölgelere yapılacak yatırımlarla kendi enerjimizi üretmekte. Güneş Enerjisi Santrali kurmak için en uygun ilçe ise Sivrihisar. Araştırmaya göre 2. sırada Günyüzü, 3. sırada Çifteler, 4. sırada ise Mahmudiye ilçeleri yer alıyor.

Güneş enerjisi ile elektrik üretmek neden önemli?

Güneş enerjisi güneşin yaydığı dünyamıza gelen enerjidir. Güneş enerjisi yüzde 5 ile yüzde 30 arasında verimli elektrik üretiyor. Yenilenebilir enerji kaynakları içinde en büyük enerji kaynağına sahip olan güneştir. Güneş enerjisinin diğer enerji türlerine göre kullanımında en önemli getirileri; tükenmez bir enerji kaynağı olması, temiz enerji olması, teknolojisinin karmaşık olmaması, dışa bağımlılığının olmaması, İşletme giderlerinin az olması, yerel uygulamalar için uygun olması olarak sayılabilir. Getirisinin bu kadar çok olmasının yanında, Güneş Enerji Santralı (GES) kurmak ve bu santralin kurulacak yerini belirlemek bu konudaki çalışmaların en önemli kısmını oluşturmaktadır. İlk yatırım masrafının yüksek olması nedeni ile yatırım yapılacak yerin seçimine özen göstermek gerekmektedir.

Peki, Güneş Enerji Santrali (GES) kurmak isteyen yatırımcı ve kurumlar nelere dikkat etmeliler?

Güneş Enerji Santrali kurulacak sahanın belli özelliklere sahip olması gerekiyor. Bunlar topografik ve meteorolojik bazı kriterler. Öncelikle bölgenin topografyası çok uygun olmalı. Güneş enerjisi kurulacak yer güneye bakmalı. Arazi özellikleri güneş enerjisi için uygun olmalı. Eğim 0 ile 10 derece arasında olmalı. Güneşin görülme süresi önemli. Yılda yaklaşık 2000-2500 saatin üzerinde güneş alıyorsa o bölge uygun demektir. Biz çalışmamızda 2500 saati kabul ederek analizleri yaptık. Birde sahanın tarım alanı dışında bir bölge olması gerekir. Çevresinde gölgelemeye sebep olacak engel bulunmamalı. Bir de oradan elde ettiğin elektriği yakın yere göndermek, hemen kullanmak gerektiği için elektrik hatlarına ve trafolara yakın olmalı.

Tüm bu kriterler nasıl belirleniyor?

GES yer seçimi konusunda birçok değişken etkili olmaktadır. Bu değişkenlerin belirlenmesi, birbirleri ile ilişkilerinin ortaya konması ve yorumlanması gerekmektedir. Değişkenlerin büyük çoğunluğu konumsal verilerden oluşmaktadır. Bu değişkenlerin kullanılması ve yorumlanmasında Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) kullanılması gerekmektedir. Birde biz bu çalışmada Açık Kaynak Kodlu CBS kullandık. Bu kullanılan yazılımın lisans ücretinin olmaması, yani paranın Türkiye’de, kalmasını sağlamak demek. Günümüzde Avrupa ülkelerinin çoğu, başta Almanya, Fransa olmak üzere Açık Kaynak Kodlu Coğrafi Bilgi Sistemleri yazılımları kullanıyorlar. Bizde bize başvuranlara bu konuda yol gösteriyor ve eğitim veriyoruz.

Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası (GEPA) mevcut. (HARİTA 1) Güneşi Enerjisi Santrali kurumuna uygun yerler için GEPA belli bir fikir vermektedir. Ancak bu çok kabataslak şekilde güneş enerjisi kurulabilecek alanları gösteren bir harita. Bu nedenle bu haritayı daha iyi ve ayrıntılı incelenmek gerekiyor. Biz de bu noktada devreye girerek, Eskişehir ve ilçelerinin güneş enerjisi haritasını çıkardık. Hangi ilçe güneş enerji sistemleri için uygun ve hatta bu ilçelerin de hangi bölgeleri daha uygun bunu parsel parsel tespit ettik.

Bu konuda yaptığınız çalışmayı nasıl gerçekleştirdiniz? Anlatır mısınız?

Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile bu verileri elde ettik. Öncelikle meteorolojiden, Eskişehir ilçelerinin 12 aydaki güneş görme sürelerini aldık. (TABLO 1) Bunları toplayarak hangi ilçe yılda ne kadar süre güneş alıyor onu tespit ettik. Coğrafi Bilgi Sistemlerini ve uydu verilerini de kullanarak, Eskişehir’de güneş alma süresi olarak uygun olan yerlerini haritada belirledik.

Bizim için önemli olan kriterlerden biri topografya. Sayısal yükseklik modeli uydu görüntülerini kullanarak Eskişehir ilinin yüksekliklerini belirledik. Böylece Eskişehir ilçe sınırlarının da belli olduğu haritada, Eskişehir’in her alanındaki eğimleri görme imkanı bulduk. Haritadaki koyu renkli yerler deniz yüzeyine yakın olan, beyaz olan yerler ise yüksek olan yerler olarak göründü. Haritadaki beyaz alanlar dağlar, siyah alanlar ise ovalar olarak karşımıza çıktı.

Bir başka kriter eğimin 10 derece ve altında olması. Biz de Eskişehir’in eğim haritasını oluşturduk. Eğitim haritasında da eğim 10 ve 10 derecenin altında olan yerler beyaz olarak bize gözüktü. Kırmızı olan yerler ise dik ve eğimli olan yani güneş enerjisi sitemi kurmaya elverişsiz olan yerler.

Bir diğer önemli kriterimiz ise bakı. Bu nedenle Eskişehir’in bakı haritasını çıkardık. Yani topografyanın kuzeye, güneye, batıya, doğuya baktığı yönleri belirledik. Bizim için güneye bakan yüzeyler daha fazla güneş alacağı için güneye bakan alanlar önemli. Bu haritada da sarı alanlar eğimin güneye bakan yerleri. Yani güneş enerjisi santrali kurmak için uygun alanlar.

Meteorolojik koşulların da uygun olması gerekiyor. Bu nedenle Eskişehir’in tüm ilçelerindeki meteorolojik koşulları da analiz ettik ve Eskişehir’in güneşlenme haritasını oluşturduk. (HARİTA 2) Bu haritada ise kırmızı alanlar bu kritere uygun alanlar. Sivrihisar, Çifteler, Günyüzü ve Han ilçeleri güneşlenme yönünden güneş enerjisi sistemleri kurmak için uygun olarak karşımıza çıktı. Eskişehir’de Mihalıççık, Tepebaşı, Odunpazarı ve Seyitgazi güneşlenme açısından pek uygun bölgeler değil. Pek uygun değil değil demek burada güneş enerjisi kullanılmaz anlamına gelmez. Bu ilçelerde Güneş Enerji Santralı konusunda yatırım yapmak uygun olmaz anlamı çıkartılır. Yoksa buralarda küçük çaplı elektrik üretimi yapılabilir. Sarıcakaya ve Mihalgazi ise hiç uygun değil. Çünkü bu iki ilçede yamaçlar genelde kuzeye bakıyor.

Tüm bu verilerin hepsini analiz ederek ortak bir sonuca ulaşmaya yaklaşmış olduk. Tüm bu verilerin toplamından eğim-bakı ve güneş açısından uygun yerlerin ortak bir haritasını oluşturduk. (HARİTA 3) Mihalıççık, Beylikova, Mahmudiye, Çifteler ilçeleri bu üç kritere de uygun olarak karşımıza çıktı. Ama biz bununla da kalmayarak bu ilçelerin nereleri en uygun onu da belirledik. Çünkü bir ilçenin tüm alanı bu kriterlere uygun olamaz.

Elektrik hatlarına ve yollara da yakın olması gerekiyor. Bu kriterleri de Eskişehir elektrik hatları ve yollarını gösteren harita ile belirledik. Tüm bunları da analiz ettiğimizde bir sonuca ulaşmış olduk. Tüm verileri üst üste getirdiğimizde Eskişehir’de güneş enerjisi sistemleri kurulacak en uygun alanlar parsel parsel karşımıza çıktı.

GES İÇİN EN UYGUN İLÇE SİVRİHİSAR

Güneş enerjisi sistemi kurmak için en uygun ilçe Sivrihisar olarak karşımıza çıktı. Güneş enerjisi bakımında Sivrihisarlılar çok şanslı. Kuracakları sanayi tesislerine güneş enerji sistemleri kurarlarsa elektriklerini üretip bedava kullanırlar. Araştırmamız sonucunda 2. sırada Günyüzü, 3. sırada Çifteler, 4. sırada ise Mahmudiye ilçeleri yer aldı.

Bu çalışmanız sadece Eskişehir özelinde mi, başka ilerle yönelik çalışmalarınız da var mı?

Aslında hayır sadece Eskişehir özelinde değil. Biz, İç Anadolu Bölgesinin güneş enerjisi haritasını da çıkardık. Ankara, Konya, Karaman, Çankırı, Kırıkkale, Kırşehir, Aksaray, Niğde, Yozgat, Nevşehir, Kayseri, Sivas illerinde de bu çalışmayı yaptık. Bunu da tamamladık. Bu çalışmada da bu illerinde de parsel parsel yapılacak bölgeleri belirledik.

ESKİŞEHİR’İN İLK GES HARİTASINI OLUŞTURDUK

Bu araştırmayı kaç kişilik bir ekip, ne kadar sürede gerçekleştirdi?

Biz bu araştırmayı Anadolu Üniversitesi Yunusemre Yerleşkesi Teknopark’ta bulunan CVM Coğrafi Veri Modelleme San. ve Ltd. Şti. Ar-Ge firması olarak yaptık. 4 kişilik bir ekibin 6 aylık çalışmasının sonucunda ulaşılmış veriler bunlar. Ben jeoloji yüksek mühendisiyim. Benim dışımda iki bilgisayar mühendisi, bir de coğrafi bilgi sistemi uzmanı arkadaşımız bu ekipte yer alıyor. Eskişehir’deki güneş enerjisi sistemleri için potansiyel alanlar haritasını ilk biz oluşturmuş olduk.

Peki, size böyle bir talep gelmiş miydi?

Maalesef böyle bir talep gelmedi. Türkiye’de maalesef Ar-Ge çalışmaları bu şekilde yapılıyor. Biz kendimiz böyle detaylı bir çalışma yaptık. Bundan sonra ilçe özelinde talepler gelirse ilçelerin detaylı sonuçlarını, uygun olan bölgelerini paylaşacağız.

Bu araştırmanın geri dönüşleri nasıl olacak?

Yatırım yapacak kişiler bu çalışmamızın sonuçlarına başvurabilirler. Yatırım yapacak kişiler ‘benim saham kriterlere uygun mu’ diye veya ‘bana uygun saha bulun’ diye taleplerde bulunursa biz bu çalışmamızın sonuçlarını paylaşarak destekte bulunuruz. Bu çalışmamızı biz yurt dışı yayın olarak sunduk. Yayın yurt dışında oldukça ilgi gördü.

Güneş enerjisi santrali kurumunda bu verilerden yararlanmak neden önemlidir?

Güneş enerjisi santrali pahalı bir yatırım. Eğer santral doğru yere kurulduysa 4-5 yıl içinde kendini amorti ediyor. Ama uygun olmayan bir yere yapılırsa 10-15 senede amorti ediyor. Güneş enerjisi santralini en uygun alana kurmak yatırımcıya bu iş için yatırdığı paranın daha çabuk geri dönmesini sağlar.

RESMİ KURUMLARDA GES YAYGINLAŞMALI

Ülkemizde ve Eskişehir’de güneş enerjisi konusunda bilinç var mı? Örneğin bu ilçelerde böyle bir imkan ve uygunluk var. Bu fırsatı kullanmayı biliyor muyuz?

Maalesef hayır. Biz bu ilçelere böyle böyle bir durum var diyoruz. Onların bize koşması lazımken biz onlara koşuyoruz. Ama güneş enerjisi konusu yavaş yavaş da gündeme gelmeye başladı. Çünkü buna yönelmeye mecbur kalınıyor. Elektrik fiyatları gün be gün artıyor. Mutlaka güneş enerjisine dönüş olacaktır.

Örneği Kütahya İl Özel İdaresinin yeni yapılan hizmet binası otopark alanının üzerine güneş panelleri döşendi. Otoparkın içinde il özel idaresinin araçları vs duruyor. Üstteki güneş panelleri ise komple elektrik üretiyor. Bazı aylar hiç elektrik parası ödemediklerini söylüyorlar. Bu çok net ve çarpıcı bir örnek. Bunun benzer bir örneği Tepebaşı Belediyesinde var. Ama o küçük bir alanda kısıtlı bir alan. Bu panellerin çok geniş alanlarda yapılması gerekiyor.

Güneş enerjisi sistemlerinin resmi kurumların yaygınlaştırması gerekiyor aslında değil mi?

Kesinlikle. Sadece yatırımcıların, özel sektörün değil, kamu kurum ve kuruluşların da bu konuya önem vermesi gerekiyor. Devletin buna teşvik vermesi lazım. Türkiye’de elektrik doğalgazdan sağlanıyor. Doğalgaz dışarıdan parayla geliyor. Sen güneş enerjisini kullanırsan bu para devlete kalır.

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI KULLANIMINDA ÇOK GERİDEYİZ

Bu konuda ülkemizi yurtdışı ile kıyaslarsanız neler söylersiniz?

Yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanma konusunda ülke olarak inanılmaz geriyiz. Üzülerek söylüyorum ki durum bu. Amerika’da Las Vegas’tan San Diego’ya giderken belki 20 belki 30 kilometre boyunca yolda sağlı sollu güneş enerjisi ve rüzgar enerjisi panelleri var. Dağ taş bu panellerle dolu. Bizim ülkemiz yenilenebilir enerji kaynakları yönünden 1 numara. İmkanlar var ama uygulama yok. Uygulamalar varsa da bilinçsizce yapılıyor. ‘Benim arazim var, buraya güneş enerjisi panelleri koyayım’ şeklinde oluyor. Bilimsel verilere göre uygun araziye kurulsa geri dönüşü de çabuk olur.

Harita 1: Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası (GEPA)

Harita 2: Eskişehir’in güneşlenme haritası

Harita 3: Eğim- bakı- güneş açısından uygun alanlar

Tablo 1: Eskişehir ilçelerine ait 2016 yılı güneşlenme süresi (Süre/yıl)

İlçeler

Süre/yıl

Alpu

2454 saat

Beylikova

2506 saat

Çifteler

2553 saat

Günyüzü

2640 saat

Han

2540 saat

İnönü

2454 saat

Merkez

2357 saat

Mihalgazi

2374 saat

Mihalıççık

2502 saat

Sarıcakaya

2391 saat

Seyitgazi

2376 saat

Sivrihisar

2594 saat

Mahmudiye

2499 saat

Editör: TE Bilişim