Gebeliği önlemek için çok çeşitli doğum kontrol yöntemleri bulunuyor. Ancak, cinsel olarak aktif kişilerin uygun seçenekler için doktorlarıyla konuşmaları ve kendileri için en iyi yöntemi seçmeleri gerekir.
Kadın Hastalıkları Doğum ve Tüp Bebek Uzmanı Op. Dr. Betül Kalay (Görgen), gebeliği önlemenin yolları hakkında şu bilgileri verdi:
ERKEKLER İÇİN KONDOMLAR
Erkek ve kadınların kullandığı kondomlar aynı zamanda cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı da koruma sağlayan tek doğum kontrol yöntemidir. Doğru bir şekilde kullanıldığında erkekler için kondom gebeliğe karşı yüzde 80 daha etkilidir.
Erkek için kondomu doğru bir şekilde kullanmak için:
Doğru boyutta olanı seçin.
Kondomu ereksiyon halindeki penisin başına yerleştirin. Sünnetsizse önce uçtaki deriyi geri çekin.
Herhangi bir şekilde hava sıkışmasını önlemek için kondomum uç kısmını iki parmağınız arasında sıkın.
Kondomu, yırtılmamasına dikkat ederek penisin kalan kısmına doğru kaplayın.
İlişkiden sonra vajinadan çekmen evvel kondomun alt kısmını tutun.
Kondomu çıkartın ve atın. Hiçbir zaman kullanılmış bir kondomu tekrar kullanmayın.
Erkekler için olan kondomların çoğu latexten imal edilmiştir fakat latex alerjisi olanlar için üretilmiş başka tür kondomlar da bulunmaktadır. Eğer kayganlaştırıcı kullanıyorsanız kullandığınız kondomla uyumlu olmasına dikkat edin. Örneğin latex kondomlar sadece su bazlı kayganlaştırıcılarla kullanılabilir.
Kondomlar reçete olmadan, süpermarketlerin, eczanelerin tezgah üstlerinde ve online olarak satılmaktadırlar. Latexsiz kondomlar da internetten alınabilmektedir.
KADINLAR İÇİN KONDOMLAR
Kadınların kullanımı için üretilen kondomlar da reçetesiz alınabilmektedir. Erkek kondomu yerine kullanılabilmektedir.
Kadın kondomları doğum kontrolü için yüzde 79 daha etkilidir.
DİYAFRAM
Diyafram, doğum kontrolü için kişinin vajina içine yerleştirdiği bariyer yöntemlerinden biridir. Her kullanımdan önce diyaframa spermisit uygulamak gerekir.
Diyafram, sperm öldürücü ile beraber kullanıldığında yüzde 90’a varan oranda etkili.
İlişkiden birkaç saat önce diyafram yerleştirilmeli ve ilişkiden 24 saat sonra çıkartılmalıdır. Diyafram cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı korumaz.
SERVİKAL KAPAK
Servikal kapak, vajina içinde derine yerleştirilen yumuşak silikon bir kapaktır. Serviksi kapatarak spermin yumurtaya erişmesini durdurur.
Servikal kapağın etkisi kaynaklara göre değişmektedir, fakat aile planlamasına etkisinin yüzde 70 - 85 arasında değiştiği tahmin edilmektedir. Ancak cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruma sağlamamaktadır.
SÜNGER
Doğum kontrol süngeri reçetesiz alınan bir doğum kontrol yöntemidir. Sünger, poliüretan köpükten imal edilir ve sperm öldürücü içerir, sünger rahim girişini kapatması için vajina içine yerleştirilir.
Sünger tek başına kullanıldığında etkisi yüzde 76 ila yüzde 88 arasında değişmektedir, fakat kondom ile birlikte kullanıldığında gebelik riskini ve cinsel ilişkiyle bulaşan hastalık riskini daha da azaltır.
SPERMİSİT / SPERM ÖLDÜRÜCÜ
Spermisit, spermin aktivitesini durduran bir kimyasaldır. Reçete olmadan satın alınabilmektedir ve kondom gibi bariyer doğum kontrol araçları ile birlikte kullanılır fakat sünger ile birlikte kullanılmaz.
Tek başına kullanıldığında sprermisitin cinsel ilişkiden en az 10 dakika önce servikse yakın bir şekilde uygulanması gerekir. 60 dakika boyunca etkilidir ve yaklaşık yüzde 71 oranında etkilidir.
DOĞUM KONTROL HAPLARI
Pek çok doğum kontrol markası bulunmaktadır ve reçeteye uygun olarak alındığında yüzde 99 üzerinde korunma sağlamaktadır.
Hapların iki farklı türü vardır:
Östrojen ve progestin içeren kombine haplar: Talimatlara uygun olarak günlük alınmalıdır. Hap paketi genellikle hormon olmayan haplar içerir. Bu hapları alırken kişi aylık döngüsünü yaşayacaktır.
Sadece progestin içeren mini haplar: Bu haplar alınırken hiç ara vermeden her gün aynı saatte alınmalıdır. Mini hap alan kişinin düzenlenmiş bir periyodu olması gerekmez.
DOĞUM KONTROL BANTLARI
Doğru bir şekilde kullanıldığında yüzde 99 oranında etkin koruma sağlamaktadır.
Doğum kontrol bandının yerleştirilebileceği yerler: Sırt, kalça, mide, üst kol.
Bir patch üç hafta yerinde kalmalıdır. Adet döngüsü için 1 hafta yerinden çıkartılması gerekir. Deride tahriş oluşturma riski bulunmaktadır.
ENJEKSİYON
Doğum kontrol iğnesi bir doktor tarafından 12 haftada bir yapılmalıdır. Doğru bir şekle uygulandığında ve doğru zamanda iğne yapıldığında gebeliği önleme başarısı yüzde 90’lara varmaktadır.
Öte yandan kişinin doğum kontrol enjeksiyonunu bıraktıktan sonra tekrar doğurganlık kazanabilmesi için 10 hafta kadar geçmesi gerekmektedir.
VAJİNAL HALKA
NuvaRing olarak adlandırılan doğum kontrol halkası doğru bir şekilde kullanılırsa yüzde 99 oranında etkili olmaktadır, ancak insan hatasına bağlı olarak tipik kullanımda etkisi yüzde 95’ten daha azdır.
Vajina içine üç hafta süresince küçük plastik bir halka yerleştirilir. Halka, vücuda gebeliği önleyici hormonlar salar. Yeni bir halka yerleştirilmeden önce adet döngüsü için yedi gün boyunca çıkartılması gerekir.
RAHİM İÇİ ARAÇLAR
Doktorun rahmin içine yerleştirdiği küçük bir araçtır. Rahim içi araçların iki türü bulunmaktadır:
Hormonal: Bir kez yerleştirildikten sonra rahim içi aracın beş yıl boyunca yerinden çıkartılması gerekmez. Rahim içi araç yumurtlamayı tamamen durdurmaz, fakat hormonal değişiklikler yaptığı gibi spermin rahim içine girmesini engelleyecek şekilde servikal mukus tabakasını inceltir.
Bakır bazlı: Hormon içermeyen rahim içi araç, rahme girmeye çalışan spermleri yok eden bakır tel ile kaplıdır. Bir rahim içi araç yaklaşık 10 yıl gebeliği önleyebilir.
Yan etkiler olarak iki adet dönemi arasında lekelenme, süzensiz adetler ve sancılı adet sayılabilir.
İMPLANTLAR
Hormonal doğum kontrol yöntemleri arasına implantlar da bulunmaktadır. Bir doktor ya da hemşire, kibrit çöpü boyutunda bir çubuğu, gebelikten koruması maksadıyla kişinin koluna yerleştirir.
İmplant, yumurtlamayı önleyecek progestin hormonunu vücuda salgılamak yoluyla işlev görür. İmplantlar,doğum kontrolünde yüzde 99’dan daha fazla etkilidir.
İmplantların üç ylda bir değiştirilmesi gerekir.
DOĞAL AİLE PLANLAMASI
Doğum kontrolü için doğal yöntem adet döngüsünü izleyerek kişinin bu döngüde doğurgan olduğu fazlarda cinsel ilişkiden uzak durmasını içerir.
Bireyin “doğurganlık penceresi” ayda yaklaşık 6 ila 9 gün sürer ve yumurtanın serbest bırakılması demek olan yumurtlama ile çakışır.
Doğal aile planlaması için çeşitli yöntemler uygulanabilir.
Her insanın doğurganlık penceresi farklıdır, bu yüzden kişi vücudundaki belirtilere dikkat etmelidir. Doğal aile planlaması yöntemleri doğru bir şekilde takip edildiğinde yaklaşık yüzde 76 oranında etkilidir.
ACİL DURUM DOĞUM KONTROL YÖNTEMLERİ
Korunmasız cinsel ilişki ya da kondom yırtılması, doğum kontrol hapı almayı unutmak gibi doğum kontrolünün sekteye uğradığı durumlarda gebelik riskini azaltmak için acil durum doğum kontrolü uygulanabilir.
Acil durum doğum kontrolünün düzenli doğum kontrol yöntemleri yerine kullanılmaması gerekir. Acil durum doğum kontrolü için iki yöntem vardır:
Acil durum doğum kontrol hapı: Cinsel ilişkiden sonraki üç gün içinde bu haplardan alınması gerekir. Ne kadar erken alınırsa o kadar etkili olacaktır. Bu nedene cinsel ilişkide bulunduktan sonra mümkün olduğunca çabuk alınmalıdır. Haplar genellikle kimyasal levonorgestrel içerir. Bu haplar doktordan ya da eczaneden temin edilebilir.
Bakır rahim içi araçlar: Rahim içi araçlar cinsel ilişkiden sonraki beş gün içinde gebeliği önlemek amacıyla rahim içine yerleştirilebilir. Bakır araç, bu zaman çerçevesi içinde kullanıldığında yüzde 99,9 oranında etkili olmaktadır.
KISIRLAŞTIRMA
Erkekler sperm taşıyan tüplerin bağlanması olan vazektomi işlemi yaptırmaktadırlar. Hastanede kalmayı gerektirmeyen küçük bir işlemdir. Bazı vakalarda geri dönüş mümkündür. Ancak bu dönüşten sonra doğurganlığın tam olarak geri geleceği kesin değildir.
Kadınlar tüplerin bağlanması denen kısırlaştırma işlemini yaptırabilmektedirler. Fallop tüplerinin bağlanması ya da mühürlenmesi işlemidir. Etkileri genellikle kalıcıdır. Nadir vakalarda tüpler tekrar açılabilir ve bu da gebelikle sonuçlanır.
