Söyleşi: Selma Güder Konuğumuz, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eskişehir Meslek Yüksekokulu Öğretim Görevlisi Dr. Tamer Savaş. Sayın Savaş, aynı zamanda Eskişehir’de Tronik Havacılık ve Eğitim firmasının genel müdürü. Tamer Bey, Hoş Geldiniz. Okurlarımıza kendinizi tanıtır mısınız? Merhaba Selma Hanım. Elektrik-Elektronik Mühendisiyim. Lisans eğitimimi Anadolu Üniversitesi Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi’nde Havacılık Elektrik ve Elektroniği bölümü ile çift anadal yaparak, bitirdim. Doktoramı Eskişehir Teknik Üniversitesi’nde “İnsansız Hava Aracı Sistemlerinin Ayrılmamış Hava Sahasına Entegrasyonunun Pilotaj ve Hava Trafik Yönetimi Açısından Değerlendirilmesi” tez konum ile 2019 yılında tamamladım. Sizin de belirttiğiniz üzere, Eskişehir Meslek Yüksek Okulu Motorlu Araçlar ve Ulaştırma Teknolojileri Bölümü’nde Öğretim Üyesi’yim. Bununla birlikte; İHA’ların eğitim, teknik servis, havadan görüntüleme ve İHA simülatörleri geliştirilmesinde uzmanlaşmış, drone satışı da yapan Tronik Havacılık ve Eğitim firmasının genel müdürüyüm. İHA satın aldığımızda ilk yapmamız gereken nedir? Cihaz satın alındığında, ya kayıtlı cihaz satın almalıyız veya kendimiz İnsansız Hava Aracı Kayıt Sistemi’ne Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü sayfası üzerinden kayıt oluşturmalıyız. Kayıtsız cihaz kullanılırsa, cezai yükümlülükleri kabul etmiş sayılırız ve tabii ki cezalarla karşılaşabiliriz. İHA’lar kaça ayrılır? İHA’lar azami kalkış ağırlıkları referans alınarak dört sınıfa ayrılır. İHA 0: 500gr.- 4kg. , İHA 1: 4kg.- 25kg. , İHA 2: 25kg. - 150kg. ve İHA 3: 150kg ve daha fazla şeklindedir. Tarım sektöründe hangi tip İHA yaygın olarak kullanılmaktadır? İHA 1 ve üstü. İHA 1 ehliyeti ile 25 kilograma kadar cihazlar kullanılabilir. ZİHA olarak adlandırılan Zirai İnsansız Hava Araçları 24 kilogram ve üstünde yer almaktadır. Bu ağırlıktaki araçlar İHA 1 veya İHA 2 sınıfına girer. Cihazın ortasında yer alan hazneye yaklaşık 10 litrelik tarım ilacını koyduğumuzda, doğal olarak ağırlığı artacaktır. Tam da burada kafalar karışabilir. Az önce belirttiğim dört sınıf, azami kalkış ağırlıkları üzerinden minimum ve maksimum limitlerdir. Dolu şekilde 24,9 kilogramı geçer ise, her şey değişir. İHA 2 sınıfına dâhil oluşunuz o vakit. Ve İHA 1 kullanacak pilotun ehliyetinin olması yeterli iken, İHA 2’de bir lisansa da ihtiyaç vardır. Bu nedenle, tarım sektörümüzde en yaygın kullanılan cihaz İHA 1’ dir. Tarım alanında kullanılan Drone’ların modelleri nelerdir ve en çok kullanılanı hangisidir? Tarım alanında; T10, T16, T20 ve T30 modelleri mevcuttur. T harflerinin yanındaki sayılar depolarının dolum kapasitesini litre olarak ifade eder. Tarımda yaygın olanı 10 litrelik T10 modelidir. T10 modeli Türkiye’de ve dünyada en düşük maliyetle uçuş yapılan zirai ilaçlama modelidir. Tamer Hocam; İHA’nın T10 modelinin teknik özellikleri hakkında bilgi verip, ilaçlama yapacağımız alanı nasıl belirleyeceğimizi okurlarımız ile paylaşır mısınız? Dört kolu, dört pervanesi olan İHA’nın her pervanesinin altında birer tane nozul(suyu püskürtmeye yarayan eleman) var. Cihazımızın altında ve üstünde çok yönlü radar sistemi mevcuttur. Radar, bitkinin üzerinde istenilen mesafede ilaçlama yapmamızı sağlar. Örneğin, mısırınız olsun ve mısır tarlanızın iki metre üzerinden ilaçlama yapmak istiyorsunuz. Arazinizde haritalandırma yaptıktan sonra, ayarlar kısmından “iki metre” diye girdiğinizde, mısırın boyu yükseldikçe drone da radar sayesinde bu mesafede ilaçlamanızı sağlar. İlaçlama yapmadan önce; cihazımızdaki tankı çıkarıp, batarya takılı şekilde “Haritalandırma” denilen koordinatların belirlenmesi zorunludur. Phantom 4 gibi bir cihaz veya elinize kumandayı alıp, arazinizi yürüyerek, engelleri tek tek koordinatlama yapmazsanız, cihazınız çarpar. Sektörde haritalandırma kumandadan yapılır. Uçuş sırasında en çok sorun yaşayacağımız konu elektrik direk ve telleridir. 1000 dönüm yerimiz olsun. Tarlanın ortasından teller geçsin. Ben bunu fark edebilir miyim? Evet. Gözüm sürekli ekranda olursa, tabii ki fark ederim. Ancak; cihazımıza bu tür engeller için otomatik görev atamalıyız. Hassasiyeti yaklaşık 60 santimetre olan GPS(Global Positioning System-Küresel Konumlama Sistemi) var. Daha hassas olsun istiyorsak, RTK’ları kullanmamız lazım. RTK(Real Time Kinematik-Gerçek Zamanlı Kinematik) santimetre seviyesinde hassasiyeti düşürmeye yarayan bir sistem olup, uydu tabanlı konumlandırma sistemleri ile elde edilen konum verilerinin hassasiyetini arttırmak için kullanılan bir tekniktir. Yerde Ground Station dediğimiz bir ek GPS oluyor. İHA’mız yerdeki bu GPS’ten konum bilgisi alarak, ölçümlendirmelerimizi daha hassas hale getiriyor. Tarlamızda kör nokta bırakmadan her yeri ilaçlamamızı sağlıyor. Dört tane kuvvetli motorumuz var. Bu motorlar, saat yönünde ve tersinde döndükten sonra, hava akımı yukarıdan aşağıya doğru geliyor ve püskürtüyor. Nozullardan da ilaçlama amaçlı püskürtme olunca, iki taraftan da yüksek basınçla birlikte, ilacımız yapraklara yapışıyor. Püskürtme alanımız beş metredir. Drone’nun ön ve arkasında FPV(First Person View-Birinci şahıs tarafından kuşbakışı görüş)denilen iki kamera sistemi var. FPV drone menzili, on metreden on kilometreye kadar değişiklik gösterir. Drone üzerinde kullandığımız kumandaya bağlıdır. Herhangi bir engel gördüğünüz takdirde manuel komut da verebilirsiniz. Kumandaya gelelim. Çok özellikli. Yaklaşık iki buçuk saat kullanılabilir. İki bataryası vardır. İki batarya ile beş saat kullanabilirsiniz. Drone’nun verimli uçuş yapmasında bataryaların önemi büyük. Bu konuda neler söylemek istersiniz? Drone’u en verimli şekilde uçurabilmek için kendi bataryası kullanılmalıdır. Yüksek volt, düşük amper, hatta farklı şarj aleti bile bataryasına zarar verebilir. Bir batarya ile on dakika havada kalabilir ve on dönüm ilaçlayabilirsiniz. Sonra yere indirdiniz. İlaç takviyesi yapıp, bataryanızı değiştirdiniz. Havalandırdınız. Üç tane bataryanız olduğundan, bu şekilde toplam otuz dönüm ilaçlanabilir. Jeneratörünüzü çoklu şarj aletine bağlayıp, siz uçuş yaparken diğer iki bataryayı şarj ederek, bu şekilde kesintisiz uçuş yapabilirsiniz. Cihazlarımızda kaza, kırılma vb. olmadığı ve temizliğine dikkat edildiği sürece hiçbir sıkıntı yaşamazsınız. Önemli olan bataryadır. Bataryanın dolum sayısı 1000 SoC(State of Charge-Batarya Şarj Durumu).Sıfırdan yüze şarj etme dediğimiz durum bir SoC oluyor. Bunu bin kere kullanabiliyorsunuz. Bin dolum olduktan sonra bataryamızı değiştiriyoruz. Tarım sektörünün ZİHA ile dijital dönüşümü her geçen gün önemini arttırmaktadır. Tarımda kullanımı yaygın olan İHA 1 ve batarya fiyatları nedir? İHA 1 şu anda 11 bin dolar kadar. Yani yaklaşık 200 bin lira. Kullandığımız cihaza göre değişmekle birlikte, İHA 1 için bataryamızın fiyatı 750 dolar civarında. Özellikle sabah ve akşam saatlerinde yapılması en uygun zaman olan ilaçlamalarımızda, İHA 1 ile günde kaç dönüm yer ilaçlayabiliriz? Selma Hanım, jeneratör ile sürekli şarj ederek veya yedek bataryaların kullanılmasıyla günde 500 dönüme kadar ilaçlama yapabilirsiniz. İlaçlamada havanın rüzgârsız olması da önemli bir faktördür. T16 VE T20 modelleri ile ilgili belirtmek istediğiniz bilgiler nelerdir? T16 ve T20’nin üretimi şu anda yok. Almayı düşünenler almasın! Çünkü üretimi olmadığından, yedek parçasını da bulamayabilirsiniz. T30 modelini, tarımda en yaygın kullanılan T10 ile karşılaştırır mısınız Tamer Bey? T30 sektörün en üst modeli. Gübreleme yapmak istiyorsanız, ağaç özellikle zeytin ilaçlamasında T 30 kullanmanız gerekli. T 30’un 30 litre kapasitesi var. Bir pervane ya da motor kırıldı diyelim. T 10 düşebilirken, T 30 emniyetli olarak yere iner. T 10’da; her pervanenin altında bir nozul varken, T 30’da iki tane nozul var. Yani toplam 16 nozul. Nozul sayısının artması kuvvetli püskürtme yapabileceğimiz anlamına gelir. T10 dakikada 2,4 litre püskürtme yaparken, T30 dakikada 8 litre püskürtme yapabilir. Püskürtme alanı ise dokuz metredir. Havada kalma süresi her iki modelde de aynı olup, on dakikadır. Batarya şarj süresi yine aynı, on dakika. T30 ile on dakikada 30 dönüm yer ilaçlayabilirsiniz.T10’da on dakikada 10 dönüm idi. Peki, sektörün en üst modeli olan T 30’un fiyatı nedir? İHA 2 sınıfına giren T30 fiyatı 18 bin 500- 19 bin dolar civarında. Tarımda ZİHA(Zirai İnsansız Hava Aracı) kullanım alanları nerelerdir? Toprak ve tarla analizi, ilaçlama, dikim, mahsul izleme, sulamayı sayabiliriz. ZİHA’ların avantajları nelerdir? Su kullanımında % 90’a varan tasarruf sağlar. Traktör ile pestisit uygulamasından beş kat kadar, sırt pompaları ile yapılan püskürtmelere göre yirmi kat daha verimlidir. Mahsul ilaçlamasında % 30-50 oranında kimyasal ilaç tasarrufu sağlar. İHA operatörleri daha az kimyasala maruz kalır. Röportajımızın sonuna geldik. Tarımda özellikle ilaçlama konusunda, üreticinin yükünü hafifletmeye aday olan ZİHA’lar konvansiyonel yöntemlerin aksine daha verimli, modern, sürdürülebilir ve teknolojik gelişme olarak karşımızda! Öğretim Görevlisi Dr. Tamer Savaş, Es Gazete Okuyucularımızla bilgi ve tecrübelerinizi paylaştınız. Teşekkürlerimi sunuyorum.